Türkiye’de enerji politikaları, vatandaşların temel ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde yeniden şekilleniyor. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, elektrikte hayata geçirilen kademeli tarife uygulamasını şimdi de doğalgaza taşımaya hazırlanıyor. Bu yeni sistemle, illerin iklim koşulları ve ortalama tüketim miktarları dikkate alınarak her bölgeye özgü kademeler belirlenecek. Amaç, temel ihtiyaçları karşılamak için doğalgaz kullanan vatandaşları desteklerken, tüketimi bu seviyenin üzerine çıkanlara gerçek maliyetleri yansıtmak. Peki, bu sistem nasıl işleyecek ve Türkiye’nin enerji politikalarına nasıl bir katkı sağlayacak? Gelin, detaylara birlikte bakalım.

Doğalgazda Kademeli Tarife Nedir ve Neden Gereklidir?

Kademeli tarife, enerji tüketiminde belirli bir sınırın altında kalan kullanıcılara indirimli fiyatlar sunarken, bu sınırı aşanlara piyasa koşullarına uygun fiyatlandırma yapılmasını öngören bir sistem. Elektrikte 2023 başında uygulamaya giren bu model, yıllık tüketimi 5.000 kilovatsaatin üzerinde olan mesken abonelerine gerçek maliyetleri yansıtarak başladı. Şimdi ise doğalgazda benzer bir dönüşüm bekleniyor. Özellikle kış aylarında artan doğalgaz tüketimi, soğuk iklim bölgelerinde yaşayan vatandaşlar için ciddi bir ekonomik yük oluşturuyor. Bu nedenle, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, coğrafi ve iklimsel farklılıkları gözeten bir sistemle hem sosyal adaleti sağlamayı hem de enerji kaynaklarının verimli kullanılmasını hedefliyor.

Atık Yönetimi ve Atıktan Enerji Üreticileri Derneği (TAYED) Başkanı Ali Rıza Öner, bu uygulamanın temel ihtiyaç sahiplerine destek olmak için doğru bir adım olduğunu vurguluyor. Öner’e göre, “Bakanlık, soğuk ve sıcak illeri ayrıştırarak kimsenin mağdur edilmemesini sağlayacak. Bu kış devreye alınması planlanan sistem, her ilin ortalama tüketim verilerine dayanarak kademeler oluşturacak.” Bu yaklaşım, enerji politikalarında bölgesel farklılıkların dikkate alınmasının ne kadar kritik olduğunu bir kez daha ortaya koyuyor.

Türkiye’de Doğalgaz Tüketimi: Bölgesel Farklılıklar

Türkiye Doğal Gaz Dağıtıcıları Birliği (GAZBİR) verilerine göre, Türkiye’de her 100 haneden yaklaşık 59’u doğalgazı ısıtma, pişirme ve sıcak su ihtiyaçları için kullanıyor. Ancak bu kullanım, illerin iklim koşullarına göre büyük farklılıklar gösteriyor. 2023 verilerine bakıldığında, hane başına en yüksek doğalgaz tüketimi 1.401 metreküple Hakkari’de gerçekleşirken, bunu 1.348 metreküple Erzurum, 1.317 metreküple Ardahan, 1.311 metreküple Muş ve 1.224 metreküple Ağrı takip ediyor. Öte yandan, en az tüketim ise 521 metreküple Adana, 527 metreküple Osmaniye, 531 metreküple Mersin ve 566 metreküple Antalya’da görülüyor. Büyük şehirlerde ise İstanbul’da ortalama 869, Ankara’da 1.067, İzmir’de ise 736 metreküp doğalgaz tüketiliyor.

Bu veriler, doğalgaz kullanımının büyük ölçüde iklim koşullarına bağlı olduğunu açıkça ortaya koyuyor. Soğuk bölgelerde yaşayan vatandaşlar, ısınma ihtiyacı nedeniyle daha fazla doğalgaz tüketirken, sıcak iklim bölgelerinde bu ihtiyaç minimum seviyede kalıyor. İşte tam da bu noktada kademeli tarife devreye giriyor. Bakanlık, her il için ortalama tüketim miktarlarını baz alarak bir kademe belirleyecek ve bu kademenin altında kalanlar daha uygun fiyatlarla doğalgaz kullanabilecek. Tüketimi kademeyi aşanlar ise piyasa fiyatlarından faturalandırılacak.

Sosyal Adalet ve Enerji Politikaları

Ali Rıza Öner, mevcut faturalandırma sistemlerinin vatandaşların sosyo-ekonomik durumları ve coğrafi koşulları dikkate alınarak düzenlenmesi gerektiğini savunuyor. “Sosyal adalet ilkesi gereği, elektrik, su ve doğalgaz gibi temel ihtiyaçlara yönelik daha adil, sürdürülebilir ve farklılıkları gözeten yeni düzenlemelere ihtiyaç var,” diyor Öner. Özellikle Erzurum, Kars ve Ardahan gibi uzun ve sert kışların yaşandığı illerde doğalgaz tüketimi büyük ölçüde ısınma amacıyla gerçekleşiyor. Bu bölgelerde vatandaşlar, yılın büyük bir bölümünde yüksek faturalarla karşı karşıya kalıyor. Öner, bu illerde indirimli tarifeler veya devlet destekli sübvansiyon modellerinin artırılması gerektiğini belirtiyor.

Elektrikte uygulanan kademeli tarifeye de değinen Öner, mevcut tüketim sınırlarının bölgesel koşullara göre yeniden yapılandırılması gerektiğini ifade ediyor. Örneğin, Adana, Antalya ve Mersin gibi sıcak iklim bölgelerinde yaz aylarında klima kullanımı bir zorunluluk haline geliyor. Ancak 5.000 kilovatsaatlik tüketim sınırı, bu bölgelerde yetersiz kalıyor ve vatandaşlar yüksek faturalarla karşılaşıyor. Öner’e göre, bu durum enerjiye erişimde adaletsizliğe yol açıyor. Benzer şekilde, İç Anadolu ve Marmara gibi bölgelerde yaz aylarında klima kullanımı çok daha az olduğu için aynı sınır bu bölgelerde daha makul görünüyor.

Su Tüketiminde de Adalet Arayışı

Doğalgaz ve elektrikle sınırlı kalmayan bu tartışma, su tüketimi için de geçerli. Yaz aylarında artan sıcaklıklar, özellikle güney bölgelerinde içme suyu ve kişisel temizlik ihtiyacını artırıyor. Terlemeye bağlı duş alma sıklığı ve bahçe sulama gibi faktörler, su kullanımını ciddi şekilde yükseltiyor. Öner, “Su ve Kanalizasyon İdareleri, mevsimsel ve bölgesel tüketim farklarını dikkate alarak tarifelendirme yapmalı. Su kaynaklarının kısıtlı olduğu bölgelerde caydırıcı, bol olduğu bölgelerde ise erişilebilir fiyat politikaları benimsenmeli,” diyor. Dinamik tarifelendirme ile hem su kaynaklarının verimli kullanımı sağlanabilir hem de vatandaşların aşırı fatura yüküyle karşılaşması önlenebilir.

Daha Adil Bir Enerji Geleceği Mümkün mü?

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın doğalgazda kademeli tarifeye geçiş hamlesi, Türkiye’nin enerji politikalarında önemli bir dönüm noktası olabilir. Bölgesel farklılıkları ve iklim koşullarını merkeze alan bu sistem, temel ihtiyaç sahiplerini desteklerken enerji kaynaklarının daha verimli kullanılmasını sağlayabilir. Ancak bu uygulamanın başarısı, kademelerin doğru belirlenmesine ve vatandaşların ihtiyaçlarının gerçekçi bir şekilde analiz edilmesine bağlı.

Ali Rıza Öner’in de altını çizdiği gibi, elektrik, doğalgaz ve su gibi temel ihtiyaçlara yönelik faturalandırma sistemleri, sosyal adalet ilkesi doğrultusunda yeniden şekillendirilmeli. Soğuk illerde ısınma, sıcak illerde serinleme ve her bölgede temiz suya erişim, insani bir hak olarak görülmeli ve bu doğrultuda politikalar geliştirilmeli. Türkiye’nin enerji geleceği, sadece teknolojik yeniliklerle değil, aynı zamanda adil ve kapsayıcı bir yaklaşımla inşa edilecek. Kademeli tarife, bu yolda atılmış umut verici bir adım olarak görülüyor. Şimdi sıra, uygulamanın detaylarının netleşmesinde ve vatandaşların bu değişime nasıl tepki vereceğinde.